Sutra Diamentowa to jedna z najważniejszych nauk, jakie kiedykolwiek zostały przekazane. Chociaż można ją przeczytać w ciągu niecałej godziny, przedstawia rdzeń nauczania Buddy. Jej najważniejszym punktem nauczania jest fakt, że wszystko jest nietrwałe i całkowicie puste. Nazwa i forma również są całkowicie puste. Mówi ona o rzeczach, którymi zajmuje się zarówno buddyzm hinajany, jak i mahajany, tak więc czytanie Sutry Diamentowej przypomina przekraczanie mostu między nauczaniem hinajany, a poglądami mahajany, ponieważ zawiera poglądy obu tych tradycji; kładzie jednak nacisk na kierunek ścieżki bodhisattwy.
Wszystkie zjawiska są ułudą.
Jeśli postrzegasz wszystkie zjawiska jako nie-zjawiska,
Wtedy to postrzeżenie jest twoją prawdziwą naturą.
To bardzo ważna strofa tekstu. Stanowi jedną z najważniejszych strof Sutry Diamentowej i jest jedną z najbardziej znanych buddyjskich nauk. Wszystkie zjawiska nieustannie pojawiają się i znikają. Tak więc wszystko, co widzisz, jest nietrwałe. Wszystko, co słyszysz, wąchasz, smakujesz i dotykasz, również jest nietrwałe. W końcu i ty jesteś nietrwały! To nauczanie jest osią buddyzmu hinajany.
Jednak to nauczanie jest również trochę osobliwe. Prawie każde tłumaczenie tej sutry mówi, że jeśli będziesz postrzegał wszystkie zjawiska jako nie-zjawiska, wtedy postrzeżesz swoją prawdziwą naturę, swoją prawdziwą jaźń, Tathagatę. Mamy tu wrażenie, że jakiś „podmiot” postrzega jakiś „przedmiot”. Jednak skoro wszystko, co widzisz, słyszysz, wąchasz, smakujesz i dotykasz jest nietrwałe, a ty również jesteś nietrwały, to w jaki sposób nietrwałość może postrzec nietrwałość? Jesteś nietrwały: w jaki sposób ta nietrwałość może postrzec nietrwałość? Co postrzega co? Co ważniejsze, jeśli jesteś nietrwały i postrzegasz nietrwałość, w jaki sposób mógłbyś postrzec swoją prawdziwą naturę? Nasza prawdziwa natura nigdy się nie porusza, nigdy nie przychodzi ani nie odchodzi. Jednak jeśli nietrwałość postrzega nietrwałość, w jaki sposób mogłaby postrzec naszą prawdziwą naturę, tę nie poruszającą się „rzecz”, która jest poza nietrwałością? To twierdzenie sutry nie jest zbyt jasne. Jeśli jesteś nietrwały, to nie istniejesz. To, z czego jesteś złożony, ciągle zmienia się i porusza, bez przerwy – nie istnieje żadna rzecz, która by trwale „istniała”. Tak więc w jaki sposób ta poruszająca się rzecz jest w stanie „postrzec” twoją nie poruszającą się prawdziwą naturę? Co tutaj postrzega naszą prawdziwą naturę? Jeśli przeczytacie jakiekolwiek tłumaczenie Sutry Diamentowej, znajdziecie tam słowa o takiej właśnie treści. Nauczanie sformułowane w ten sposób nie jest zbyt jasne; nie jest nauczaniem właściwym. Wprowadza bardzo dużo zamieszania.
Trzeba jeszcze raz przetłumaczyć tę sutrę; w innym wypadku jej przesłanie nie będzie jasne z uwagi na techniczny język. Jeśli poprawisz sposób, w jaki ta sutra jest zawsze tłumaczona, wtedy jej przesłanie stanie się jasne; dlatego mówimy: „Wszystkie zjawiska są ułudą. Jeśli postrzegasz wszystkie zjawiska jako nie-zjawiska, wtedy to postrzeżenie jest twoją prawdziwą naturą”. To trochę co innego. Z jednej strony: „Jeśli postrzegasz wszystkie zjawiska jako nie-zjawiska, wtedy postrzeżesz swoją prawdziwą naturą”. Jakaś nietrwała „rzecz” postrzega jakąś nie poruszającą się „rzecz”. Mamy tu wyraźnie wrażenie występowania jakiegoś podmiotu i przedmiotu. Z drugiej strony byłoby dużo jaśniej, gdybyśmy powiedzieli: „Jeśli postrzegasz wszystkie zjawiska jako nie-zjawiska, wtedy to postrzeżenie jest twoją prawdziwą naturą”. To postrzeżenie. To postrzeżenie – właśnie ta percepcja, to postrzeganie – jest twoją prawdziwą naturą. O jakiego rodzaju postrzeżeniu tu rozmawiamy? Postrzeganie wszystkich zjawisk jako nie-zjawisk jest właśnie twoją prawdziwą naturą. Percepcja jest twoją prawdziwą naturą. Możesz zobaczyć ten świat. Możesz usłyszeć ten świat. Możesz powąchać ten świat. Tylko patrzenie, tylko słyszenie, tylko wąchanie, tylko smakowanie, tylko dotykanie jest twoją prawdziwą naturą. To postrzeżenie jest twoją prawdziwą naturą. Czasami nazywamy to „tylko patrzeniem”, albo „tylko postrzeganiem”. Nie ma tu żadnego podmiotu ani przedmiotu. To jest bardzo ważny punkt.
Tak więc kiedy słyszysz, to jest to Absolut, twoja prawdziwa natura. [Uderza w stół.] Oznacza to, że możesz postrzec, że ten świat jest pusty. Sama czynność postrzegania tego dźwięku już jest twoją prawdziwą naturą. Nie istnieje już żaden podmiot ani przedmiot. [Uderza w stół.] Sutra mówi, że „wtedy postrzeżesz swoją prawdziwą naturę”. Prawdziwa natura oznacza: kto postrzega? Kto widzi to, co jest widziane? Kto? Jednak na początku musimy mieć jasność, że te wersy Sutry Diamentowej prawie nigdy nie były tłumaczone właściwie, ponieważ nietrwałość nie jest w stanie postrzec nietrwałości. Jaśniejszym jest stwierdzenie, że samo postrzeganie już jest naszą prawdziwą naturą.
Nie przywiązuj się do żadnych myśli,
które powstają w umyśle.
Szósty Patriarcha, zanim otrzymał przekaz, znany był jako człowiek świecki No. Był bardzo prostym, niewykształconym człowiekiem, który po prostu ciężko pracował, aby utrzymać swoją matkę. Codziennie chodził w góry, zbierał drewno na opał i sprzedawał je na targowiskach w okolicznych miastach. Pewnego dnia, zanim jeszcze wstąpił do klasztoru, właśnie dostarczał drewno jakiemuś klientowi. Przechodząc przez ruchliwy targ, mijał śpiewającego sutrę mnicha. Człowiek świecki No usłyszał wers: „Nie przywiązuj się do żadnych myśli, które powstają w umyśle”. Słysząc to, nagle doznał oświecenia. Zrozumiał coś na temat natury swojego umysłu. Przedtem nie wiedział o buddyzmie absolutnie nic, nigdy nie studiował sutr, nic nie wiedział o Dharmie, nie potrafił nawet pisać chińskich znaków! Nigdy niczego nie zrozumiał. Człowiek świecki No był całkowicie głupi. Usłyszał tylko ten wers: „Nie przywiązuj się do żadnych myśli, które powstają w umyśle”, i BUM! – osiągnął oświecenie! Kiedy widzisz, słyszysz, wąchasz, smakujesz, dotykasz i myślisz, wszystko – dokładnie w ten sposób – jest prawdą. Myślenie również jest prawdą, jeśli nie będziesz się do myślenia przywiązywał, pozwalając mu przychodzić i odchodzić. Jednak bardzo niewielu to potrafi; ludzie wierzą, że ich myślenie jest rzeczywiste i wszędzie za nim podążają. To się nazywa pożądanie, a całe pożądanie jest cierpieniem. Jeśli po prostu puścisz swoje myślenie, wtedy to samo myślenie jest prawdą. Kiedy widzisz czerwone światło, zatrzymaj się; kiedy widzisz światło zielone – ruszaj.
Ten wers z Sutry Diamentowej stawia prostą tezę, ale jest bardzo głębokim nauczaniem. Pokazuje nam bardzo jasną drogę ku doświadczeniu wolnego od przywiązań myślenia. Tylko myśl. „Tylko myśl” oznacza, że nie istnieje żadne „ja”. „Tylko myśl” oznacza, że nie istnieje żaden podmiot i żaden przedmiot. Wewnętrzne i zewnętrzne zawsze staje się jednym. Oznacza to: tylko rób to. Kiedy patrzysz na niebo, wtedy jest tylko niebieski. Oto „tylko myśl”. Kiedy widzisz drzewo, wtedy jest tylko zielony. Tylko myśl. Ściana jest biała. Tylko myśl. Jest teraz godz. 19:56. Słyszymy teraz wiejący na zewnątrz wiatr. Tylko myśl. Oznacza to tylko postrzegaj. Oto myślenie wolne od przywiązań: myśli przychodzą i odchodzą w twoim umyśle bez żadnych przeszkód. To jest bardzo, bardzo ważne nauczanie.
Jeśli postrzegasz formę jako Absolut,
Jeśli poszukujesz Absolutu przy pomocy głosu,
Praktykujesz niewłaściwą ścieżkę,
i nie postrzegasz swojej prawdziwej jaźni.
Wielu ludzi jest przywiązanych do oglądania Boga albo Buddy. Powierzchownie postrzegają świat i poszukują Boga czy Buddy w rzeczach zewnętrznych, oczekując cudów. Ludzie próbują również modlić się do Boga lub Buddy, aby dał im różne rzeczy. Jednak ten rodzaj postrzegania nigdy nie dostrzeże prawdziwego Buddy. Forma oznacza rzeczy zewnętrzne, które możesz postrzec, ale oznacza również rzeczy wewnętrzne, na przykład myśli powstające w umyśle. Oznacza uczucia, postrzeżenia, tendencje i świadomość, oprócz przedmiotów zewnętrznych. Oznacza jakikolwiek rodzaj formy. Tak więc jeśli wierzycie, że jakiekolwiek formy rzeczywiście istnieją, to praktykujecie niewłaściwą ścieżkę. Pierwotnie nie istnieją żadne formy, uczucia, postrzeżenia, tendencje czy świadomość. Rzeczy zewnętrzne również są nietrwałe, pozbawione nazw i form; są one całkowicie puste. Jeśli jesteś przywiązany do tych rzeczy, nie jesteś w stanie postrzec swojej własnej natury, ponieważ przywiązanie pochodzi ze złudnego postrzeżenia, że rzeczy istnieją. Z powodu tego podstawowego złudzenia wierzysz, że istnieje jakiś zewnętrzny świat przedmiotów i rzeczy. Wierzysz również, że istnieje coś wewnątrz. Tworzysz wewnątrz i zewnątrz. Wierzysz, że te rzeczy istnieją, ponieważ stworzyłeś już jaźń i to, co istnieje poza nią, to i tamto. To wciąż jest tylko myśleniem i przywiązaniem. Głębokie postrzeganie swojej własnej natury jest postrzeżeniem, w którym nie ma żadnego wewnątrz ani zewnątrz. Osiągasz Absolut, w którym nie ma nawet śladu podmiotu ani przedmiotu. Nie ma żadnej nazwy i żadnej formy. To postrzeżenie jest twoją prawdziwą jaźnią.
Tak więc postrzeżenie twojej własnej prawdziwej jaźni i postrzeżenie prawdy trochę się różnią. Postrzeżenie twojej własnej prawdziwej jaźni oznacza postrzeganie Absolutu. [Uderza w stół.] Tylko ten punkt. Możesz postrzec pierwotny punkt. [Uderza w stół.] Wszystko powraca do tego punktu. [Uderza w stół.] Wszystko jest uniwersalną substancją, tą samą substancją. Jest urzeczywistnieniem twojej prawdziwej jaźni. To jest pierwszy krok. Jednak postrzeganie prawdy oznacza najpierw osiągnięcie twojej prawdziwej jaźni [uderza w stół], a później, kiedy już to osiągniesz, uświadomienie sobie, że wszystko już jest prawdą. Kiedy widzisz, kiedy słyszysz, kiedy wąchasz, kiedy smakujesz, kiedy dotykasz, wszystko, dokładnie takie, jakie jest, jest prawdą. Osiągnięcie Absolutu [uderza w stół] jest nauczaniem Sutry Diamentowej. Jednak ten punkt zabiera nas tylko do połowy drogi nauczania mahajany; dlatego właśnie mówimy, że sutra ta leży pośrodku pomiędzy buddyjskim nauczaniem hinajany i mahajany. Pokazanie nam kompletnego postrzeżenia prawdy jest zadaniem Sutry Serca, Sutry Awatamsaka i Sutry Lotosu.
Najważniejszym punktem Sutry Diamentowej jest fakt, że wszystko jest nietrwałe. Wszystko jest całkowicie puste. Sutra Diamentowa wyjaśnia fundamentalne znaczenie osiągnięcia pustki jako doświadczenia naszej prawdziwej natury. Jeśli chcesz osiągnąć swoją prawdziwą naturę, musisz stać się całkowicie pusty. Musisz osiągnąć pustkę: pojęciowe zrozumienie pustki nie pomoże ci w twoim życiu. Już jesteś pusty, ale nie jesteś tego świadomy. Wierzysz w wewnątrz i zewnątrz. To złudzenie. Wierzysz, że rzeczy istnieją i nie istnieją. To również złudzenie. Jednak jeśli osiągniesz swoją pierwotną pustkę, osiągniesz swoją prawdziwą naturę. Osiągniesz fakt, że ty i ten cały wszechświat jest całkowicie pusty. Kiedy widzisz, kiedy słyszysz, kiedy wąchasz, kiedy smakujesz, kiedy dotykasz i kiedy myślisz, wszystko jest tą pustką. Wszystko jest Absolutem. Ty również jesteś Absolutem. Wychodząc z tego punktu, możesz postrzec prawdę.
Wszystkie rzeczy złożone są jak sen, jak zjawa,
jak bańka mydlana albo odbicie w lustrze.
Są jak rosa lub błyskawica. Tak powinieneś je postrzegać.
Wersy te są bardzo ważnym nauczaniem. Jeśli jesteś przywiązany do swojego myślenia, wtedy wszystko posiada nazwę i formę – to jest świat przeciwieństw. Jednak nazwa i forma nieustannie się zmieniają, zmieniają, zmieniają. Z tej przyczyny wszystko jest nietrwałe, wszystko jest jak sen, jak rosa, jak bańka mydlana albo błyśnięcie błyskawicy. Nic nie stoi w miejscu, tylko nieustannie podlega przemianom. Nie stanowiąc żadnej stałej, niezmiennej rzeczywistości, ten cały wszechświat bez przerwy pojawia się i znika. Jednak jest sposób na doświadczenie prawdziwej natury tego bezustannie zmieniającego się wszechświata. Po prostu nie przywiązuj się do świata przeciwieństw. Nie przywiązuj się do jakiegokolwiek zewnętrznego świata. Nie przywiązuj się do nazw i form. Jeśli utrzymujesz ten punkt, wtedy twój umysł się nie porusza. Osiągasz fakt, że nazwy i formy są zasadniczo puste. Cały ten wszechświat jest całkowicie pusty. Ty jesteś całkowicie pusty. Nic nigdy ani nie przychodzi, ani nie odchodzi. Nic nigdy ani nie pojawia się, ani nie znika. Jeśli utrzymujesz ten umysł, wkrótce osiągniesz swoją prawdziwą jaźń.
Oto nauczanie Sutry Diamentowej: osiągnij pustkę, a osiągniesz swoją prawdziwą naturę. Chociaż jest to tekst mahajany, Sutra Diamentowa nie zajmuje się tym, czy ten świat jest prawdą, czy też nie. Ważniejsze jest, jakiego rodzaju myślenie panuje w twoim umyśle? Jakie jest nastawienie twojego umysłu? W jakim stanie utrzymujesz swój umysł, w tej właśnie chwili? To właśnie tworzy cały ten świat. W Sutrze Awatamsaka Budda mówi: „Wszystko zostało stworzone jedynie przez umysł”. To nauczanie wyższej klasy. Sutra Diamentowa pokazuje nietrwałość wszystkiego, i w jaki sposób musimy osiągnąć pustkę, aby przebić się przez ten sen myślenia.
Jednak czytanie tej sutry nie wystarczy. Jeśli pragniesz przeciąć swój cierpiący sen, musisz użyć diamentowego miecza. Utrzymuj tylko umysł nie-wiem: oto twój prawdziwy diamentowy miecz. Tak jak mówiłem wcześniej, jeśliby ktoś naprawdę przypatrzył się temu światu z bliska, wtedy ściąłby włosy i został mnichem, i zostawił ten cierpiący sen. Tylko praktykujcie. Tylko praktykujcie. Tylko róbcie to.
Rozdział z książki: Seung Sahn, Kompas zen, tłum. Bon Gak (Robert Bączyk), Warszawa 2005